Kentsel dönüşüm projelerinin önemi, deprem bölgesi kuşağında yer alan Türkiye için her geçen gün artmaya devam etmektedir. Kentsel dönüşüm kavramı sayesinde hem şehirlerin düzenli bir hale gelmesi hem de insan sağlığına verilen önem bir kez daha gözler önüne serilmektedir. Özellikle son yıllarda giderek daha fazla telaffuz edilen bir kavram haline gelen kentsel dönüşüm ile ilgili pek çok proje geliştirilmektedir. Türkiye’nin dört bir yanında büyük bir hızla büyüyen kentsel dönüşüm projelerine olan ilgi de buna paralel bir şekilde artmaktadır. Vatandaşların daha sağlam konutlarda yaşamını devam ettirmesine imkan tanıyan kentsel dönüşümün önemi her geçen gün artmaktadır.

Kentsel Dönüşüm Nedir?

Kentsel dönüşüm kavramı, özellikle son yıllarda en çok telaffuz edilen konulardan biri haline gelmiştir. Adından sık sık söz ettiren kentsel dönüşüm projeleri ile bu alanda yapılan konut sayısı da hızla artmaktadır. Ülkemizde 2012 yılının Mayıs ayında kabul edilen “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun” ile kentsel dönüşüm süreci resmen başlamış sayılır. Bu tarihten günümüze ülkenin dört bir yanında büyük bir hızla yayılan kentsel dönüşüm süreci günümüzde de ilgi görmektedir.

Kentsel dönüşüm kavramının tanımına bakıldığında bu projelerin temel amacı da ortaya çıkmaktadır. Bilindiği üzere Türkiye, Asya ve Avrupa kıtaları arasında bir nevi köprü görevi üstlenen bir coğrafi konumda yer almaktadır. Bununla birlikte Türkiye’nin jeopolitik konumuna bakıldığında ülkenin deprem kuşağında yer aldığı görülmektedir. Büyükşehirlerdeki eski ve kaçak yapıların orta ölçekli depremlerde bile zarar görebilecek hale gelmesi dikkat çekicidir. Yıllara ve yapım koşullarına bağlı olarak binalarda görülen bu tür dezavantajlı durumun üstesinden gelebilmek için kentsel dönüşüm kavramı ortaya atılmıştır.

Kentsel Dönüşüm Projeleri

Kentsel dönüşüm inşaatı, depreme dayanıksız olan konut veya yapıların halk sağlığını ve güvenliğini yeniden tesis etmek amacıyla depreme dayanıklı bir şekilde sıfırdan inşa edilmesini hedeflemektedir. Ülkemizin özellikle deprem bölgesinde yer alan kritik şehirlerinden başlamak üzere pek çok bölgede ve büyükşehirde depreme dayanıksız binaların yıkılıp yerine depreme daha dayanıklı binaların inşa etme süreci başlamıştır. Kentsel dönüşüm kavramının en geniş tanımı, riskli veya hasarlı yapıları yaş olarak büyük ve doğal afetlere karşı dezavantajlı durumdaki binaların yeniden inşa edilmesine yöneliktir.

Türkiye’nin dört bir yanında çeşitli inşaat firmaları tarafından kentsel dönüşüm projeleri uygulanmaya devam etmektedir. Ülke genelinde kentsel dönüşüm sadece bir ticari kaygı olarak görülmeyip aynı zamanda depreme ve diğer doğal afetlere dayanıklı binaların yeniden inşa edilmesini ortak amaç edinir. Genellikle yaşça büyük olan ve yaşlanmış konutlarda kentsel dönüşümün daha fazla önem taşıdığı bilinir. Bu yüzden ülkemizde kentsel dönüşüm projeleri ilk olarak belirli bir yaşın üzerinde ve depreme dayanıksız konutların yıkılıp yeniden inşa edilmesiyle başlamaktadır.

Ülke çapında kentsel dönüşüm projelerinin desteklenmesi ve sürdürülebilir olması için çeşitli çalışmalar başlatılmaktadır. Toplu Konut İdaresi (TOKİ) dışında pek çok kamu ve özel sektör müteahhitleri ile kentsel dönüşüm kapsamında yıkım ve yeniden inşa çalışmaları tüm hızıyla devam etmektedir. Özellikle deprem bölgesinde yer alan binaların yaş, dayanıklılık ve yaşanabilir olmasına göre çeşitli kriterlerle değerlendirilerek kentsel dönüşüm kapsamına alındığı bilinmektedir. Belirli kriterlere uyan ve toplumun sağlığını olumsuz etkileyen yapıların yeniden büyükşehir içindeki kent yaşamına kazandırılabilmesi için kentsel dönüşüm projeleri devlet tarafından da desteklenmektedir. Bu yüzden ülkenin pek çok kentinde kentsel dönüşüm ile yapıların daha sağlıklı ve yaşanabilir hale geldiği görülmektedir.

Kentsel Dönüşüm Neden Gereklidir?

Kentsel dönüşüşümün gerekliliği, vatandaşların daha sağlıklı ve güvenli konutlarda barınma hakkına yöneliktir. Kentsel gelişme ile toplumsal, ekonomik ve kentteki sorunların yeniden ele alındığı süreçleri işlemektedir. Binaların daha sağlıklı ve yaşanabilir hale gelmesi için canlandırma, yıkıp yeniden yapma ve sağlıklı hale getirme gibi müdahaleler kentsel dönüşüm projeleri kapsamına girer. Bir kentin dokusunu bozan her türlü durumda yaşam alanının daha sağlıklı ve güvenli olabilmesi için kentsel dönüşüm projelerine başvurulur. Kentsel dönüşüm projelerinin gerekliliği konusunda şu detaylara dikkat edilmelidir:

• Doğal afet bölgelerinde binaların daha dayanıklı ve sağlıklı olması için
• Kentin doğal ve sağlıklı yapısını bozan binaların yeniden inşası için
• Hasarlı binaların toplum düzenini ve ekonomik yapıyı olumsuz etkilememesi için
• Yaş olarak büyük ve bakımsız binaların yaşanabilir hale gelmesi için

İşte bu tür sebeplerden dolayı kentsel dönüşüm son derece gerekli bir kavram haline gelmiştir. Deprem bölgesi olarak bilinen Türkiye’de konutların güvenliğini ve sağlığını bozan sorunlar sadece depremle sınırlı kalmayıp aynı zamanda diğer doğal afetler de güvenli yaşam konusunda bazı sıkıntılar yaratmaktadır. Kentsel dönüşümün amacı hasarlı binaların yıkılıp yeniden ve daha dayanıklı bir şekilde inşa edilmesi olduğu için kentlerde ihtiyaç duyulan bu tip yapılarda mutlaka kentsel dönüşüm projelerinin uygulanması gerekir.

Kentsel Dönüşümün Önemi

Kentsel dönüşüm projelerinin önemi, sadece toplum ve halk sağlığını korumakla kalmayıp aynı zamanda kentsel gelişmenin de sürdürülebilir olmasını sağlamaktadır. Çünkü kentsel dönüşüm, en kısa tabiri ile bir kentin dokusunu bozan tüm yapısal sorunların giderilmesi olarak tanımlanır. Bu yüzden hasarlı binaların yıkılıp yeniden yapılması ile pek çok avantaj elde edilebilir. Günümüzde devlet destekli projelerle de gündeme gelen kentsel dönüşümün önemi hakkında şu detaylara dikkat etmekte fayda vardır:

• Kentsel dönüşüm her şeyden önce şehir gelişmesini esas alır.
• Bir zamanlar şehir dışında kalan ve dayanıksız bir şekilde inşa edilen yapıların, kent ve toplum düzenini bozmayacak şekilde yeniden şehirleşme kavramı içine alınmasını sağlar.
• Kentsel dönüşüm sadece konutlar değil aynı zamanda iş yerleri ve çeşitli kamu binalarını da kapsar.
• Büyük kentsel dönüşüm projelerinde şeffaflık ve şehirleşme açısından toplumun ortak faydasına yönelik projeler geliştirilmelidir.
• Şehirlerde meydana gelen ve çeşitli sorunlara yol açan çarpık kentleşme problemini ortadan kaldırır.
• Şehirlerde plansızlığın getirdiği yüzlerce olumsuz etkiden kurtulmanın en hızlı ve güvenilir yoludur.
• İnsanlara daha sağlıklı koşullarda hayatını devam etme fırsatı sunar.
• Toplumdaki ayrışmayı ve ekonomik farklılıkları da ortadan kaldırmada etkilidir.
• Sosyal dayanışma ve sosyal kontrol bağlarının korunmasını destekler.
• Çarpık kentleşme yüzünden şehirlerde meydana gelebilecek toplumsal ve ekonomik mağduriyetlerin ortadan kalkmasını sağlar.

Vatandaşlar kentsel dönüşüm projeleri sayesinde çarpık kentleşme ile meydana gelen ekonomik ve toplumsal sorunlardan da kurtulabilir. Dolayısıyla kentsel dönüşüm esasında temelde bir bina ve beton yenilenmesi değil aynı zamanda toplumsal açıdan da bir umut verici gelişmedir. Çünkü çarpık yapılaşma şehirleşme önünde en büyük engel iken şehirlerde getto denilen yaşam alanlarını meydana getirir. Bununla birlikte kenar mahallelerde eğitim ve ekonomik açıdan insanlar açısında uçurum denilebilecek farklılıklar meydana gelebilir. İşte bu tür sorunların üstesinden gelebilmek adına başarılı ve toplum yararına düşünülen kentsel dönüşüm projeleri büyük önem taşımaktadır.

Kentsel Dönüşümün Şehirleşmeye Faydaları

Kentsel dönüşüm şehirleşme kavramı ile birlikte düşünülmesi gereken süreçleri beraberinde getirir. Kentsel dönüşüm ile şeffaf ve hesap verilebilir şekilde projeler geliştirilmesi durumunda bir kentin yaşamını her açıdan olumlu etkileyen sonuçlara ulaşılabilir. Türkiye’de özellikle 2012 yılından bu yana büyük bir hızla sürdürülen kentsel dönüşüm projeleri ile plansız şehirleşmenin getirdiği sorunlar da ortadan kalkar. Kentsel dönüşüm projelerinin şehirleşmeye fayda sağlayabilmesi için şu koşullara sahip olması önemlidir:

• Kentsel dönüşüm projeleri iyi analiz edilmiş ve dikkatli planlanmış ise çarpık yapılaşmayı ortadan kaldırır.
• İnsanların daha sağlıklı ve güvenli konutlarda yaşamasına imkan tanır.
• Şehirde trafik yoğunluğunun azalmasını ve kentin bazı bölgelerinde yoğunlaşmayı destekler.
• Çarpık kentleşme ve getto oluşumuna engel olduğu için toplumsal dayanışmayı destekler.
• Toplumda sosyal kontrol bağlarının korunmasını ve ekonomik refahı arttırır.

Türkiye genelinde büyük bir ilgi gören kentsel dönüşüm projeleri ile yaşamın daha kolaylaşması kaçınılmazdır. Özellikle büyük şehirlerde kent içi ulaşımı da olumsuz etkileyen problemlerin ortadan kalkması için kentsel dönüşüme büyük önem verilir. Özellikle şehirleşmenin Avrupa kentlerindeki gibi standartların üzerinde bir yöne kavuşabilmesi adına kentsel dönüşüm projelerinin büyük bir şeffaflık ile yerine getirilmesi gerekir.

Ülkemizde köyden kente göçün hızlanmasının ardından özellikle batıda yer alan şehirlerde çarpık kentleşme problemi doğmuştur. Köyden kente yoğun göçle birlikte şehirlerde gereğinden fazla insanın bir arada yaşama tutunmaya çalışması ekonomik ve sosyal problemleri de doğurmaktadır. Çarpık yapılardan kurtulmak ve şehirler içinde refahı arttırmak için uygulanabilecek en mantıklı projelerin başında kentsel dönüşüm projeleri gelir. Bu yüzden sadece özel sektör değil aynı zamanda kamu desteği de alan kentsel dönüşüm projelerinin sayısı hızla artmaktadır. Günümüzde deprem kuşağında yer alan büyük şehirler başta olmak üzere ülkenin dört bir yanında çeşitli projeler geliştirilerek kentsel dönüşüme olan önemin arttığı görülebilmektedir.

Kentsel Dönüşüm Projeleri Nasıl Yapılır?

Kentsel dönüşüm süreci, özellikle deprem bölgesindeki konutlardan başlayacak şekilde depreme dayanıksız binaların yıkılıp yeniden inşa edilmesine yönelik süreçleri kapsamaktadır. Çünkü kentsel dönüşüm sürecinde dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır. Eğer kentsel dönüşüm sürecinde önemli koşulların ve kriterlerin göz ardı edilmesi durumunda projenin inşası ve diğer dönemlerinde ciddi sorunlar yaşanabilir. Herhangi bir problem ile karşılaşmamak için kentsel dönüşüm sürecinde projelerin nasıl yapıldığı hakkında şu bilgiler önemlidir:

• İlk olarak kentsel dönüşüm projelerindeki amaçlara uygun koşulların oluştuğu binalar seçilmelidir.
• Depreme dayanıksız olan ve yaşı ilerlemiş konutlarda yaşayanlar kentsel dönüşüm projelerinden yararlanarak binalarını yeniden inşa ettirebilmek için Bina Deprem Risk Raporu almalıdır.
• Konut sahiplerinin veya depreme dayanıksız konutlarda oturan kiracıların Bina Deprem Risk Raporu alabilmeleri için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı lisanslı kuruluşlardan birine başvurmalıdır.
• Başvurulan kuruluş, bu başvuru doğrultusunda inceleme başlatacaktır.
• Yapılan incelemelerin ardından söz konusu yapı için Bina Deprem Risk Raporu hazırlanır.
• Bu rapor daha sonra Tapu Sicili Müdürlüğü tarafından başvuru sahiplerinin ikamet adreslerine gönderilir.
• Rapora 15 gün içinde itiraz hakkı bulunur. Ancak bu rapora belirtilen süre içinde itiraz edilmemişse karar kesinleşir ve bu süreçten sonra şirket seçimi yapma aşaması başlar.
• Kentsel dönüşüm projeleri yapan şirketlerle iletişime geçildikten sonra tahliye süreci başar.
• Binada ikamet edenlerin tahliye edilmesi için belirli bir süre verilir. Bu sürenin sonunda yıkım gerçekleştirilir ve depreme dayanıklı yeni binanın inşası yapılır.

Görüldüğü üzere kentsel dönüşüm projelerinin işleyişi ve yapılış süreçleri bu şekilde ilerler. Herhangi bir şehirde bulunan ve depreme dayanıklılık konusunda sıkıntılı olduğu tespit edilen binalarda kentsel dönüşüm süreci başlatılabilir. Ancak kentsel dönüşüm sürecinde binada hak sahibi olanların projede yürütücü görevi üstlenecek şirketlerin seçiminde önemli detaylara dikkat etmeleri gerekir. Çünkü kentsel dönüşüm projelerinde görev yapan şirketler arasında deneyimli ve memnuniyet odaklı hizmet veren kuruluşlar olduğu gibi, kentsel dönüşüm konusunda yeterli tecrübesi olmayan ve kişilerin taleplerine uygun hareket etmeyen firmalar da mevcuttur. Bu yüzden kentsel dönüşüm projesinin yürütücü firmasının seçiminde dikkatli olunmalı ve kapsamlı bir araştırma yapmadan şirket hakkında karar verilmemelidir.

Kentsel Dönüşüm Projelerinde Kira Yardımı

Kentsel dönüşüm projelerinde kira desteği konusuna da ayrı bir parantez açmak gerekir. Çünkü depreme karşı riskli binalarda kentsel dönüşüm projelerinin inşası sırasında önemli bir destek verilir. Özellikle internet üzerinden kentsel dönüşüm projelerinde kira yardımı arayanlar için dikkat edilmesi gereken en önemli detay, binanın tahliye sürecinde başlar. Bina Deprem Risk Raporu kapsamında yapının yıkılıp yeniden inşa edilmesi için kentsel dönüşüm kapsamına alınmasının ardından hak sahibi olan aile veya kişilere kira desteği verilir.

Depreme karşı dayanıksız olan yapıda ev sahibinin devletten kira desteği alabilmesi için dikkat edilmesi gereken detaylar vardır. Özellikle binanın tahliye edilmesinden sonra söz konusu binada 1 yıldan fazla oturanlar için kira yardımı verilir. Riskli binalarda ve riskli alanlarda devletin yapmış olduğu kira yardımı bazı kriterlere göre değişiklik gösterir. Aynı zamanda kira yardımının her yıla göre önceden belirlenen tutarlarda hak sahibine ödenir. Ülkemizde kentsel dönüşüm projelerine yönelik çıkarılan mevzuatlara göre riskli binalarda en az 1 yıldan fazla oturan kişiler için 18 ay boyunca kira yardımı yapılır. Öte yandan riskli alanlarda ikamet edenler için belirlenen kira yardımı süresi ise 36 ay olarak açıklanmıştır.

Kentsel Dönüşümün Hukuki Boyutu

Kentsel dönüşüm projelerinin hukuki altyapısı konusunda da dikkat edilmesi gereken detaylar mevcuttur. Olumsuz çevresel koşulların sonucu olarak kentlerin belirli bir zaman sonra dönüşüme ihtiyacı vardır. Bu kapsamda kentlerde afet riski taşıyan alanların belirlenmesinden sonra yıkılma riski bulunan binaların yeniden yapımı ticari bir konu olmaktan öte bir gerekliliktir. Kentsel dönüşüm şehirleşmenin beraberinde getirdiği çarpık kentleşme probleminin çözümüne yönelik çeşitli geliştirme projelerinden oluşur. Kentsel dönüşümün kanuni altyapısını incelediğimizde şu detaylara dikkat etmekte fayda vardır:

• İlk olarak kentsel dönüşümün kanuni dayanağı 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’a dayanır.
• Söz konusu kanunun 1. maddesinde kentsel dönüşümün amacının ve bu alanlardaki riskli yapıların güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek üzere iyileştirmelerine dair usuller yer alır.
• Ayrıca riskli yapılar ile riskli alanların tespitine ve riskli yapıların yıkılıp yeniden planlamayla kentsel dönüşüm kapsamına alınması için gerekli ifadeler bulunmaktadır.
• Bunun dışında kentsel dönüşümde hukuki dayanak oluşturan bir diğer kanun 5393 sayılı Belediye Kanunu’dur.

Görüldüğü üzere ülkemizde kentsel dönüşüm projelerinin hukuki boyutlarında detaylı bilgiler ve mevzuatlar yer alır. Kentsel dönüşüm projelerinde bu süreçlerin belirlenmesine dair detaylı bilgi sahibi olunması gerekir.

Kentsel Dönüşüm Projelerinde Son Durum

Kentsel dönüşüm güncel projeler ile Türkiye’nin dört bir yanında büyük bir ilgiyle takip edilmeye devam etmektedir. Özellikle ülkenin deprem bölgesinde yer alan konutların yeniden inşa edilmesinde büyük önem taşıyan kentsel dönüşüm projeleri hız kesmeden devam etmektedir. En çok ilgi gören kentsel dönüşüm projeleri ile pek çok kişi daha sağlıklı yapılarda yaşama imkanı bulmaktadır. Bununla birlikte şehirleşmenin planlı bir şekilde ele alınmasında büyük önem taşıyan kentsel dönüşüm projeleriyle birlikte çarpık kentleşmenin neden olduğu sorunlar ortadan kalkmaktadır. Böylelikle kentsel dönüşümün önemi kapsamında yurdun dört bir yanında daha yaşanabilir ve güvenli yapıların inşa edilmesi sağlanabilmektedir.